არსებობს ეკონომიკური გამოცანა, რომლის ამოხსნას მრავალი ცდილობს უკვე დიდი ხანია. ფინანსური ექსპერტები ხშირად მას პარადოქსს უწოდებენ. ამ პარადოქსის აზრი შემდეგშია: ამერიკული კომპანიები ჯამურად ფლობენ 1.9 ტრილიონ დოლარს საბანკო ანგარიშებზე და სახაზინო ობლიგაციებში. და რაც ყველაზე მთავარია, არაფერში არ იყენებენ ამ ფულს. ამ სიტუაციას ანალოგი არ გააჩნია ისტორულ ჭრილში. ამერიკული კორპორაციები ყველთვის სესხულობდნენ ფულს და არ ახდენენ თანხების აკუმულირებას ანგარიშებზე. შესაბამისად, შუძლებელია რაიმე ისტორიული მონაცემების დამუშავება და პარალელების გავლება. უბრალოდ არ არსებობს არანაირი მონაცემი. მაგრამ არსებობს რამდენიმე მოსაზრება, რომლებიც ხსნიან არსებული მოდის გაჩენის მიზეზს. პასუხს კითხვაზე, „რატომ აგროვებენ კორპორაციები ტრილიონობით დოლრს“ თქვენ ცოტა ქვემოთ მიიღებთ.
თვითონ იმისი იდეა, რომ კორპორაციამ თავისთან შეინახოს მოგების დიდი ნაწილი, აბსურდულად ჩანს ეკონომიკური მიზეზების გამო. განსაკუთრებით ახლა, როდესაც აშს სახაზინო ობლიგაცოებზე მხოლოდ 2%-ია მოგება. გაცილებით მომგენიანი იქნებოდა ამ ფულის ჩადება რაიმეში — პროდქუტები, მომსახურება, ანდა სხვა კომპანიების შეძენა. ამით მიიღწეოდა რენტაბელობის მინიმალურ ზღვარზე მეტი მოგება, 2 ცენტი დოლარიდან. მიუხედავად ამისა, კორპორაციები განაგძრობენ ამ ფულის შენახვას.
ავიღოთ მაგალითისათვის გუგლი. მშობელი კომპანია, Alphabet დაახლოებით 500 მილიარდი დოლარი ღირს. კომპანია ფლობს 80 მილიარდ დოლარს საბანკო ანგარიშებზე. ამიტომ ამ კომაპნიის 1 აქციის შეძენისას, რომლის ფასი ცოტა ხნის წინ 700 დოლარი იყო, თქვენ ფაქტიურად განკარგულებაში რებულობთ 100 დოლარს ნაღდი ფულით. ამ 80 მილიარდის საშუალებით გუგლს შეეძლო ეყიდა Uber და მისი ინდური კონკურენტის, Ola-სი. დარჩენილი ფული შეეზლოდ აეხარჯა Palantir-ზე — სტარტაპზე, რომელიც მუშაობს მონაცემთა ანალიზისა და წამროდგენის საკითხებზე. ანდა ამ ფულით სეეძლო შეეძინა საბანკო სახლი Goldman Sachs, ან American Express, ანდა MasterCard-ის 100%. კიდევ ერთი ვარიანტი — Costco-ს, ან eBay-ს შეძენა, ან Amazon-ის 25%-ის. მოკლედ, გუგლს გააჩნია ყველნაირი შესაძლებლობა იმისათვის, რომ დააბანდოს ეს ფული და მიიღოს გაცილებით მეტი, ვიდრე 2 ცენტი დოლარზე.
როგორც ჩანს ეს ფულის დაგროვებაზე ეს მოდა 2000 წლების დასაწყისში გაჩნდა. ყველაზე ნათელი მაგალითი არის კომპანია General Motors, რომელიც ფლობს საკუთარი ღირებულების ნახევარს ნაღდი ფულით. კომპანია Apple თავისი ღირებულების მესამედს. ამ სიტუაციას ყველა ვერ ურიგდება: კომპანიებს ფულის დაგროვების ნაცვლად საქმეში რომ ჩაეშვათ ის, ჩვენ მკაფიოდ დავინახავდით მკვეთრ ეკონომიკურ ზრდას და მასთან ერთად სამუშაო ადგილების მატებასაც. 90-იან წლებში, როდესაც კომპანიები გაცილებით ნაკლებ თანხას ინახავდნენ ანგარიშებზე, ისინი აშენებდნენ ახალ ქარხნებს, ყიდულობდნენ ახალ შენობებს. სწორედ ამის გამო ეს წლები იყო უმუშებრობის მაჩვენებლით ყველაზე სასიკეთო. ეკონომიჯური ზრდაც ხდებოდა. აღასანიშნავია აგრეთვე, რომ მთავრობამაც შეძლო საკმაოდ დიდი ოდენობით გადასახადების აკრეფა და რომელიც ბოლო 160 წლის განმავლობაში ფაქტირუად გაუტოლდა არსებულ სახელმწიფო ვალის მოცულობას.
მაშინ რაშია მიზეზი? სტატიების რაოდენობა ეკონომიკურ ჟურნალებში დიდია. ყოველ მათგანში გამითქმება საკუთარი, უნიკალური თეორია იმის შესახებ, რატომ გადავიდნენ კორპორაციები ფულის სესხების მოდელიდან ამ სახსრების დაზოგვაზე. ზოგერთ სტატიაში მოყვანილია სრულიად პროზაული მიზეზი: ისევე როგორ ადამიანები, კომპანიებსაც სურთ ჰქონდეთ ფული განსაკუთრებული შემთხვევებისათვის და დარჩნენ ბიზნესში კრიზისულ პერიოდში. ამის გარდა, კორპორაციებმა მეტი ყურადღება დაუთმეს „გადასახადების ოპტიმიზაციას“, რასაც ჩვეულებრივ ენაზე თავის არიდება ქვია. არის მრავალი მიზეზი, რომლის გამო ფულის შენახვა და მათი საგულდაგულო გადანაწილება შვილობილ კომპანიებში, განსაკუთრებულად უცხოურში, წარმაოდგენს გადასახადების შემცირების შესაშნიშნავ საშუალებას.
ფულის შენახვის სხვა მიზეზი არის მუდმივად მზარდი კონკურენცია საუკეტესო კადრების მიზიდვის თვალსაზრისით და პერსპექტიული კომპანიების შეძენა. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია მაღალი ტექნოლოგიებისა და ფარმაცევტულ სფეროში მომუშავე კომპანიებისათვის. როდესაც გუგლი, ან ეფლი მოლაპარაკებას აწარმოებენ შედარებით მცირე ზომის კომპანიების შეძენაზე, მათ შეუძლიათ კონკურენტების დაფრტხობა. ამ უკანასკნელთ ხომ ესმით, რომ ისეთ მოწინააღმდეგესთან აპირებენ ჭიდილს, ვისაც პრაქტიკულად უსასრულო რესურსები გააჩნია. გამოდის საკმაოდ უცნაური სიტუაცია, როდესაც ფულის დაგროვება ხელს უწყობს კომპანიას კიდევ უფრო მეტი დააგროვოს, სხვა კომპანიების შეძენისას ნაკლების გადახდის გზით, როდესაც ფაქტორიად კონკურენტი არ გყავს. გუგლი, მაგალითად, კვირაში ერთ კომპანიას ყიდულობს, ეფლის არ ჩამორჩება მას.
მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა ეს ახსნა თქვენ გაკმაყოფილებთ, გამოცანა მაინც რჩება ამოუხსნელი. კომპანიები ზედმეტად ბევრ ფულს ფლობენ. იმდენად ბევრს, რომ სარეზერვო ფონდი, საგადასახადო ოპტიმიზაცია და კონკურენტების მოშორება ერთად აღებული ვერ იქნება ამის გამართლება. ჯორჯტაუნის უნივერსიტეტის პროფესორი, ლი პინკოვიცი ამბობს, რომ ეკონომისტები ორ ბანაკად გაიყვენენ.
ერთ ნაწილს სჯერა, რომ ნაღდი ფულის მსხვილი მარაგი კომპანიაში არსებულ სერიოზულ პრობლემაზე მიუთითებს. ასევე შესაძლებელია, რომ მთელ დარგში საქმე მთლად კარგად ვერაა და კომპანიებს არსად აქვთ დასახარჯი ფული. შესაძლოა, საქმე იმაშია, რომ ტოპ-მენეჯერები შავბნელ საქმეებს სჩადიან და ასეთი მარაგებით პირადი მიზნების მიღწევა სურთ. მაგალითად, მათ სურთ დამალონ არასწორად მიღებული გადაწყვეტილებები თანამდებობის შენარჩუნების მიზნით. ამ შემთხვევაში მათ შეუძლიათ ისარგებლონ ფულის მარაგით და დროებით კომპანია უფრო მომგებიანი გახადონ.
მეორე ნაწილი გამოთქვამს ეჭვს, რომ თავისუფალ ბაზარს შეუძლია შექმნას შესაძლებლობები, რომლებიც საშუალებას მისცემენ მენეჯერებს შეაკავონ ასეთი დიდი თანხები პირადი მიზენბისათვის.
პინკოვიცმა, თავის კოლეგა როან უილიამსონთან ერთად შექმნა შეფასების მოდელი, რომლის საშულებითაც გაანალიზა ინვესტორების რეაქცია კომპანიაში არსებული ნაღდი ფულის სხვადასხვა ოდენობაზე. ანალიზში მოექცა მონაცემები 12888 ღია სააქციო საზოგადოების შესახებ 43 სხვადასხვა დარგიდან 1965 წლიდან 2014 წლის დროის მონაკვეთში. მოდელი აჩვენებს, თუ რას აფასებენ 1 დოლარს ინვესტორები, რომლებმაც ფული ჩადეს ანათუიმ კომპანიაში.
მიღებული შედეგები გვიჩვენებს, რომ ორივე თეორიას გააჩნია საფუშველი იარსებოს. ზოგიერთი დარგისათვის ფულადი მასების დაგროვება აშკარად კორელაციაშია უარყოფით შედეგებთან. საგამომცემლო საქმისათვის და გართობის ინდუსტრიისათვის ფულის დაგროვების მცდელობას მივყავართ იქამდე რომ ეს ფული კარგავს ფასს ინვესტორების თვალში და დოლარზე 40 ცენტით მცირდება. თავდაცვისა და ნახშირგადამამუშავებელ სფეროში საქმე გაცილებით უარესად არის: ყოველი დაბანდებული დოლარის ფასი ნულის ქვემოთ მიისწრაფის. შესაძლოა ეს ნიშნავს, რომ კომპანიის ხელმძღვანელები ამ სფეროებში ცდილობენ შექმნან უსაფრთხოების ფინანსური ბალიში თავისთვის და თავისი კომპანიებისათვის. ვინაიდან ბაზარი, როგორც ჩანს, ნეგატიურად რეაგირებს მათ სურვილზე დააგროვონ ფულადი მასა.
მაგრამ სხვა დარგებში ყოველი დაბანდებული დოლარის საფასური შედეგად იზრდება. ფარმაცევტულ კომპანიებში 1 დოლარის ფასი 1.5 დოლარამდე ადის. პროგრამული უზრუნველყოფის სფეროში მომუშავე კომპანიებში 2 დოლარამდე. ინვესტორების ასეთი მიდგომა ნიშნავს, რომ ისინი ენდობიან კომპანიის ხელმძღვანელობას, მაგალითად ლარი პეიჯს, რომელიც Alphabet-ს ხელმძღვანელობს.
ფაქტიურად ინსვესტორები თვლიან, რომ ასეთი კომპანიების ხელმძღვანელებს შეუძლიათ კაპიტალი განკარგონ უკეთ, ვიდრე მათ თვითონ. მეორე ჯგუფის დარგების, სადაც აგრეთვე ავტო და სამედიცინო აპარატურის მწარმოებლები შედიან, ზედაპირულმა შესწავლამ ცხადყო, რომ ამ დარგების წარმომადგენელები ყველაზე მეტად აგორვებენ თანხებს. სრულიად შესაძლოა, რომ სტატიის დასაწყისში მოტანილი თანხა, 1.9 ტრილიონი დოლარი სწორედ ასეთ კორპორაციებს ეკუთვნით.
შედეგად რჩება მხოლოდ ერთი კითხვა: რატომ აკეთებენ ისინი ამას? პასუხი, შესაძლოა იმალება ინვესტორებისა და კომპანიების ხელმძღვანელების რწმენაში, რომ მათ დარგებში დიდი ცვლილებებია მოსალოდნელი, მაგრამ თუ რა სახის იქნება ისინი, არავინ არ იცის. მთელი XX საუკუნის განმავლობაში, მას მერე რაც კაცობრიობა თანდატანობით გადადიოდა აგრარული ფეროდან ინდუსტრიულში, ხოლო შემდეგ საინფორმაციო დარგებში, გასაგები ხდებოდა, რომ ინვესტიცია ინოვაციებში კომპანიის ზრდის საწინდარია. საუბარია თანხის ჩადებაზე უძრავ ქონებაში, მოწყობილობებში და კომპიუტერულ ტექნოლოგიებში. დღეს კომპანიის ღირებულება მატულობს უფრო მეტად ახალი იდეებისა და ურთიერთქმედების ხერხების ხარჯზე. იდეები ჩნდება და ვრცელდება გაცილებით უფრო სწრაფად, ვიდრე ადრე. მათი შეფასება უფრო ძნელი ხდება. ნათელი მაგალითი: „DotCom-ების კრიზისი“, რომელიც მოხდა მათ შორის ინტერნეტ-ბაზრის სწორი შეფასების უუნარობის გამო.
რასაკვირველია, ჩვენი დროის მთავარი ეკონომიკური კითხვები ძალიან მარტივად ჟღერს: „ნუთუ წარმატებული დრო წავიდა? ნუთუ ჩვენ გველოდება მდიდრებსა და რარიბებს შორის კიდევ უფრო დიდი სხვაობა?“ ფულადი თავსატეხი მცირედი ოპტიმიზმის იმედს გვაძლევს. კორპაორაციის ხელმძღვანელები და ინვესტორები რომ თვლიდნენ, რომ მომავალი პირქუში იქნება, ხოლო ინოვაციური და ეკონომიკური ზრდა ნედლება, მათ ნაკლებად ექნებოდათ მიზეზი, გაეჩერებინათ ამდენი ფული. სინამდვილეში დაგროვება შესაძლოა იმის ნაჩვენებელია, რომ შემდეგი ინოვაციური გარდაქმნები მალე იქნება. და თუ ეს მართალია, ჩვენ მალე კარგი ამბები გველოდება.